Fez of Fès is de op twee na grootste stad van Marokko. De stad is één van de vier koningssteden en heeft ruim een miljoen inwoners. Fez is een bijzondere stad. Wie hier door de smalle straatjes loopt, waant zich weer eeuwen terug in de tijd. Alleen de schotels op de daken in de medina verraden dat je in de 21^e eeuw rondloopt. Een medina is het oude stadsgedeelte in steden in de Islamitische wereld. In de grootse medina ter wereld rijden geen auto’s rond. Alleen paard-en-wagen passen hier door de smalle steegjes. Fez ontstond in de 9^e eeuw toen er een fort werd gebouwd aan de oevers van de Jawhar-rivier. Later kwam hier aan de andere oever nog een fort en een dorp bij. In de 9^e eeuw werden de twee steden aan elkaar gekoppeld. Er werden bruggen aangelegd over de rivier en de stad werd in zijn geheel ommuurd. De medina van Fez is, door alle eeuwen heen, natuurlijk gegroeid. Hierdoor is er een compleet chaotisch, ondoorzichtelijk stratenpatroon ontstaan van kleine nauwe steegjes die overal en nergens naar toe leiden. Het zijn als het ware allemaal medina’s in weer een medina. Ondanks dat de stad een miljoen inwoners heeft, is er in het enorme historische centrum geen hoogbouw te vinden. De inwoners van Fez wonen in grote herenhuizen, soms met meerdere families tegelijkertijd. Fez kende zijn hoogtij dagen in de 13^e eeuw. In die periode was het een belangrijke schakel in de handel tussen Al Andalus, het Spaanse vasteland en donker Afrika. Fez was de eerste stad ter wereld met een universiteit. Kennis en wetenschap vierde hoogtij en verschillende moskeeën en koranscholen, de zogenaamde Madrassas, werden in die tijd gebouwd. Het prachtige Dar el Makhzen wordt nog steeds gebruikt als koninklijk paleis.

Wij bezoeken Fez als onderdeel van onze rondreis door Marokko. Met mijn man en dochter ben ik al enkele dagen onderweg. De meeste toeristen bezoeken Fez als onderdeel van een rondreis. Het is echter ook mogelijk Fez te bereiken met het vliegtuig. De stad heeft een eigen luchthaven en treinstation. Het is onze vierde dag in Marokko en tot nu toe waren we nog niet zo enthousiast. Op aanraden van diverse reisgidsen en websites hebben we besloten om met een gids de Medina te gaan verkennen. Deze hebben ze voor ons geregeld bij het hotel. De Medina is, anders dan die van Marrakesh, enorm groot en lastig te doorzien. Bovendien zorgt een gids ervoor dat je niet wordt lastig gevallen door allerlei handelaren en sjacheraars die iets van je willen. Dat maakt je bezoek aan de stad wel zo rustig.

09:00 uur – ontbijt in La Perla de la Medina

Ons hotel is en van de vele prachtige oude herenhuizen die de stad rijk is. Aan de buitenkant valt het vaak niet te zien, maar eenmaal de grote houten toegangspoort door, sta je in een sprookje van Duizend-en-een-nacht. Riad La Perle de la Medina is een groot huis gebouwd rondom een open binnenplaats. Een riad is de naam voor de mooie stadspaleizen die je hier overal tegenkomt. Het huis behoorde ooit toe aan een islamitische filosoof. Het hele gebouw is versierd met prachtig tegelwerk. De daklijsten zijn van bijzonder mooi gegutst houtwerk en de kamers zijn erg sfeervol ingericht. Vanaf het dakterras heb je een mooi uitzicht over de stad.

Een van de personeelsleden van het hotel, Ayoub, heeft bij aankomst gisterenavond voor ons een gids geregeld. Die haalt ons op bij het hotel. Het grootste deel van de dag zullen we te voet afleggen, maar voordat we dit doen wil hij ons enkele plekjes in de stad laten zien waar we de auto voor nodig hebben.

10:00 uur – Mellah en koninklijk paleis

Onze riad ligt vlakbij de parkeerplaats van onze huurauto. We rijden zelf op aanwijzen van onze gids naar het koninklijk paleis van Fez. Dit had overigens ook erg goed met taxi gedaan kunnen worden, die rijden er hier in overvloed en zijn niet duur. Het paleis van de koning is helaas niet te bezichtigen, maar heeft wel prachtige gouden poorten. Het mooie paleis werd gebouwd tijdens de regeerperiode van Abou Youssef Yakoub in de 13^e eeuw. Vlak ernaast ligt de Joodse wijk, die door de bouw van het paleis automatisch werd beschermd door de sultan. Tegenwoordig leven er weinig Joden meer in Fez. De meeste zijn vertrokken nadat Marokko onafhankelijk werd van Frankrijk na de Tweede Wereldoorlog.

De Joodse wijk heeft een compleet ander uiterlijk dan de middeleeuwse medina. De straten zijn er breder en de huizen hebben op de tweede verdieping een soort erkers, balkons. Op de benedenverdieping zit een winkeltje of werkplaats. Nadat we een blik hebben geworpen op de prachtige poorten van het paleis lopen we door de Mellah, Joodse wijk, naar de Joodse begraafplaats. De begraafplaats ligt aan de rand van de wijk en kent witte tombes. De meeste zijn familiegraven, er liggen meerdere leden van een gezin begraven. Bijzonder zijn ook de kleinere tombes van kleine kinderen. Tegen betaling van een kleine entreeprijs mogen we de begraafplaats bezichtigen.

10:30 uur – blauwe poort

Onze volgende stop leidt ons naar de rand van de Medina. De Bab Boujloud, de blauwe poort, is een prachtig stukje van het oude Fez. Hier is goed de oude grandeur van de stad te zien. We parkeren onze auto bij de stadsmuren en lopen door de poort de smalle straatjes in. Direct staan we midden in de drukke levendige medina van Fez. In tegenstelling tot Marrakesh heb je hier nog echt het gevoel tussen de lokale bevolking te lopen. Hier wonen, leven en werken mensen. De katten wachten geduldig op een stukje vlees bij de kraam van de slager, de sleutelmaker helpt een oude dame en op de hoek is een meneer egels aan het verkopen. Die worden hier gevangen en gegeten. Overal worden groenten, fruit en vlees aan de man gebracht of is een ambachtsman druk bezig in zijn werkplaats terwijl de gemaakte producten voor hem uitgestald staan.

10:40 uur – Madrassa Bou Inania

Plots houdt onze gids halt voor een prachtig bewerkte houten poort. Dit is de beroemde koranschool Bou Inania. Het is een van de oudste scholen van de stad en stamt uit de 14^e eeuw. Hij is gebouwd in de Merindische stijl. De Madrassa is prachtig, geen centimeter is onversierd gelaten. De grond is belegd met prachtig mozaïek, de muren bekleed met een bijzonder tegelpatroon en de poorten rondom de centrale binnen hof bestaan uit overweldigend mooi houtsnijwerk. Je kunt er naar blijven kijken. Na flink wat foto’s keren we weer terug naar onze gids, de soek in, en terug door de smalle straatjes. We lopen onder de blauwe poort door, die overigens aan de andere kant groen is, en vervolgen onze weg met de auto.

11:05 uur – Tombe  dei Merendi

Tijd om een blik te werpen over de stad. Op een heuvel boven de stad, vlakbij de Blauwe poort, liggen de resten van de oorspronkelijke burcht van Fez. Veel meer dan een stapel stenen is er niet van over, maar het uitzicht over de stad vanaf deze plek is fenomenaal. Hier krijg je pas echt zicht op de omvang van de kleine straatjes en steegjes. Enkel in de verre verte zijn wat lage flats te zien. Zo’n 200.000 mensen wonen in de middeleeuwse medina. Het is een wirwar van huizenblokken afgewisseld met een enkele minaret en duizenden schotels op de daken. We hebben al vele stadszichten gezien, maar deze over Fez is werkelijk erg bijzonder en uniek.

11:30 uur – Leerlooierijen

Als we afdalen vanaf de Tombe dei Merendi rijden we direct af op een van de oudste werkplaatsen van de stad. Net aan de rand van de Medina liggen de oude leerlooierijen van Fez. Hier wordt al eeuwenlang op traditionele wijze leer bewerkt. In kleurrijke bassins worden huiden bewerkt en gekleurd. Mannen met verweerde hoofden zijn hard aan het werk om het leer te looien en verven. Een smerig werkje. Om het leer zacht te maken worden de huiden geweekt in bassin met een witte vloeistof. Dit stinkt enorm, het is een mix van urine, duivenpoep, zout en kalk. Niet voor niks krijg je bij je bezoek aan de leerlooierij een paar takjes munt om de stank mee te verdrijven. Het kleuren gebeurt met natuurlijke kleurstoffen. Al die gekleurde bassins is een mooi zicht. In al die eeuwen is er weinig veranderd aan de manier waarop hier het leer bewerkt wordt. Vanaf het balkon van de leerlooierij heb je een mooi zicht op het werk beneden bij de bassins. Het bezoek is gratis, maar we worden op de terugweg wel langs alle prachtige producten geloodst die hier worden gemaakt.

12:10 uur – Place Seffarine

We laten de auto staan en gaan te voet verder de medina in. Op de Place Seffarine bekijken we het werk van de koperslagers. Net als vroeger in Europese middeleeuwse steden het geval was, zijn in de Medina ook alle beroepen bij elkaar te vinden. Op dit pleintje vind je dus de koperslagers. Er zijn allerhande potten en pannen te koop en prachtig mooi bewerkte theepotten en schalen. Alles ter plekke handgemaakt en flink opgepoetst. Het blinkt je tegemoet. We vervolgen onze weg door de soek en komen uit bij een tapijthandel. Deze is gevestigd in een van de mooiste huizen van de stad. We lopen helemaal door naar boven en worden getrakteerd op een mooi uitzicht over de Medina.

De tapijthandelaar biedt ons een kopje muntthee aan en we trappen erin. Uiteraard komt er een verkooppraatje. Ze hebben prachtige tapijten en ze verschepen ze ook voor een zacht prijsje naar Nederland. Je tapijt ligt thuis al klaar als je terug komt van vakantie! We bedanken vriendelijk en gaan snel de soek weer in.

12:35 uur – Karouine Moskee

We vervolgen onze weg en kijken via een open deur even binnen in de Karouine Moskee. Deze oude moskee en koranschool noemt zichzelf de oudste universiteit van de wereld. Hij werd gesticht in de 9^e eeuw. Helaas is de school en moskee niet te bezoeken voor niet-moslims. We mogen echter wel door de open deuren naar binnen spieken en zien een prachtige witte binnenplaats. De Karouine moskee heeft ook een van de oudste bibliotheken in de wereld. Ze is nog steeds in gebruik voor de studenten van de school. We lopen wat verder rondom de moskee en kijken vanaf een aantal punten het plein even op. Jammer dat we hier niet binnen mogen! Onze gids loodst ons weer verder door de stad. Hij wijst ons op een balk dwars over de straat. Dit is om aan te geven dat hier geen ezels mogen komen. Die karren moeten dus omrijden. In dit deel van de Soek vinden we de stoffenkramen en kleermakers. Als je gaat trouwen kom je hier om jezelf een trouwpak of bruidsjurk aan te laten meten. Al die gekleurde garen en verschillende stoffen maken het een vrolijk geheel.

13:00 uur – lunch

Wat verder komen we langs de kruiden soek. Hier ruikt het heerlijk. Inmiddels zijn we ook wel wat hongerig dus zoeken we een mooi restaurant op. We gaan naar binnen bij La Medina. We mogen kiezen of we binnen willen eten of op het dakterras. Hoewel het bewolkt is, is het droog en niet koud dus gaan we naar boven. We bestellen vooraf een schotel met allerlei lekkere kleine hapjes. We krijgen heerlijke olijven, linzen en verschillende soorten groenten. Ondertussen klinkt ineens de oproep tot gebed uit alle luidsprekers van de stad. Dit maakt het plaatje alleen maar exotischer en we genieten van het uitzicht over de stad vanaf ons mooie dakterras. Boven het gekrioel in de medina is het hier boven op de daken heerlijk rustig, een heel andere wereld. De was wordt opgehangen door huisvrouwen, een kat zit achter een duif aan en op een ander dakterras is net een feestje begonnen. Na ons hoofdgerecht met verschillende gegrilde vleessoorten nemen we nog een kopje muntthee en dalen weer af naar de drukte van de soek.

14:15 uur – regen

Zodra we buiten stappen na onze heerlijke lunch barst de hemel open. Wie dacht dat het in Marokko nooit regent, heeft het mis. Het komt met bakken uit de hemel, een flinke voorjaarsbui. We schuilen even in een aantal winkels, maar de regen blijft vallen. We hebben inmiddels wel wat paraplu’s op de kop getikt en vervolgen onze weg. In een van de winkels wordt nog op traditionele wijzen stof geweven, en omdat het toch rotweer is, blijven we even hangen. Onze dochter wordt met een van de sjaals opgetuigd als een echte Ali Baba. Een eindje verder duiken we een kruidenwinkeltje in. Hoewel de moderne geneeskunde hier ook gewoon zijn intrede heeft gedaan wordt er ook nog veel gewerkt met traditionele kruiden en specerijen. Van oudsher is Marokko een land van de specerijenhandel en deze worden dan ook op allerlei manieren gebruikt. Uiteraard in het eten, maar ook in poeders, oliën en crèmes voor de gezondheid.

15:05 uur – Fontaine Nejjarine

Ineens staan we op dit mooie pleintje midden in de medina. Hier is de fontein Nejjarine. Geen fontein zoals wij dat zouden zien, maar meer een prachtige waterpunt in de stad. Hier kan je schoon drinkwater halen. De fontein is nog precies zoals in vroeger tijden. Achter de fontein is het houtbewerkingsmuseum. Dit is een prachtig paleis wat in de jaren negentig helemaal is opgeknapt. We bezoeken het museum niet, maar werpen wel een blik op het interieur. Niet voor niets is hier het houtbewerkingsmuseum gevestigd. De balustrade zijn van prachtig versierd hout. Ook de toegangspoort tot het museum is een indrukwekkend samenspel van hout bewerking en ingewikkeld stucwerk.

16:00 uur – Art Argile

We vervolgen onze weg en zijn ineens weer aan de rand van de Medina. Ik ben blij met onze gids, want ik heb geen idee hoe we nu gelopen zijn. We stappen onze auto weer in en rijden een klein stukje naar de rand van de stad. Hier vind je een van de andere oude ambachten van Fez. Met hamers en beitels worden hier de verschillende stukjes tegel op maat gemaakt voor de prachtige mozaïeken die je overal in Marokko tegenkomt. De tegelbewerkers in Fez gelden als een van de beste in heel Marokko. De tegels worden met klei uit de bergen gebakken en daarna één voor een met de hand in vorm gekapt. Een hels karwei. Jammer genoeg regent het nog steeds. Het blijft maar  stromen. We zijn moe van alle indrukken en besluiten terug te gaan naar ons hotel. Na de gids bedankt te hebben gaan we ons even opknappen voor het diner.

19:00 uur – diner bij l’ Amadier

Voor ons diner hebben we gekozen voor een restaurant vlakbij ons eigen hotel. Het regent nog steeds pijpenstelen en het is wel lekker als we niet te ver door de regen moeten lopen. Bovendien willen we graag een restaurant waar ook een goed glas Marokkaanse wijn geschonken wordt. Hoewel wijn volgens de Islam natuurlijk haram is, zijn er toch verschillende wijnmakers te vinden in  Marokko. Een overblijfsel van de Franse tijd. Het klimaat in de omgeving van Fez is zeker geschikt voor wijnbouw. Het regent er genoeg voor, hebben we vandaag wel gezien.

L’ Amadier is het restaurant wat hoort bij het Palais Faraj hotel. We hebben ons hotel vooraf laten reserveren. Dat is hier zeker aan te raden. L’ Amadiers heeft een traditionele keuken. Vooraf bestellen we verschillende briwattes en als hoofd twee tajine. Een traditionele met pruimen en lamsvlees en eentje met kwartel en walnoten. Jammer genoeg regent het nog steeds anders hadden we een drankje kunnen drinken op het mooie terras. Zelfs met de regen kun je zien dat het uitzicht over de stad prachtig is. De briwattes zijn heerlijk en beloven veel goeds voor het hoofdgerecht. De Marokkaanse wijn die we drinken is een aangename verrassing. Marokko staat nu niet bepaald bekend als wijnland, maar deze witte wijn is heerlijk. Iets te snel naar onze zin komen ook onze hoofdgerechten. De lam is precies zoals hij moet zijn. Het vlees is zo zacht gegaard dat het van het bot afvalt. De kwartel met walnoten is iets te zoet naar onze smaak, maar wel erg goed klaargemaakt. We sluiten dit heerlijke luxe diner af met een selectie van Marokkaanse hapjes. Het perfecte einde aan onze mooie dag in Fez.

In de regen lopen we weer terug naar ons hotel. Fez was erg bijzonder. Tot nu toe waren we na het zien van steden als Casablanca en Rabat nog niet zo enthousiast over Marokko. Fez vinden we echter fantastisch. Omdat Fez in het binnenland ligt heb je hier veel minder toeristen dan in het oude deel van Marrakech. Hierdoor heeft de oude Medina zijn oorspronkelijke charme weten te behouden. Je loopt hier als toerist veel meer tussen de lokalen bevolking die hier echt woont en werkt. Wil je echt graag het traditionele Marokko ervaren dan is Fez een aanrader.

Wat kun je ook doen:

Moulay Idris: Op anderhalf uur rijden van Fez ligt het mooie dorpje Moulay Idris. Dit is een bijzonder dorpje. Tot in de 20^e eeuw was de plaats absoluut verboden terrein voor niet-Moslims. Tegenwoordig is het toeristen toegestaan een deel van het dorp te bezoeken. De Tombe van Moulay Idris, de moskee en de Madrassa zijn verboden terrein, maar het centrale plein is een mooie plaats voor een lunch en vanaf de hoogste toppen heb je een fantastisch uitzicht over de ruïnes van Volubis.

Volubis: Volubis was in de Romeinse tijd een belangrijke stad. Nu is het slechts nog een ruïne waar je vele bijzondere mozaïeken kunt ontdekken.

Meknes: Dit is een van de andere koningssteden. Meknes is de kleinste van de vier, maar heeft wel een fijn compact centrum met veel bijzondere plekjes. De moeite waard voor een stop onderweg.

Borj Nord: Dit is een fort uit de 16^e eeuw. Tegenwoordig is het een museum waar je de plaatselijke geschiedenis over wapens en het leger kunt bekijken.

Boujloud plein: dit plein bij de blauwe poort is soms parkeerplaats, maar soms ook open lucht restaurant en vol met verhalenvertellers. Ben je er in de buurt neem dan even een kijkje.